Breed testen en snel besmettingen opsporen moest dé manier zijn om het coronavirus onder de duim te houden. Alleen, bij de eerste lokale uitbraken deze maand kraakten de GGD’s al in hun voegen. Wat ging er mis en is Nederland klaar voor het najaar als het virusseizoen losbarst?
Eind mei presenteerde minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge zijn plannen: er kwamen overal in het land teststraten en het aantal contactonderzoekers zou van 670 naar 3200 fte’s gaan, waarvan bijna de helft in een landelijke, flexibele schil.
Toen begin augustus het aantal besmettingen weer opliep, bezwoer De Jonge op zijn eerste persconferentie sinds juni dat de GGD’s het goed aankonden. Een dag later werd de druk al te hoog en meldden zowel Amsterdam als Rotterdam te stoppen met een deel van het contactonderzoek. De minister stond in zijn hemd en de opgeworpen dijk tegen het virus bleek al bij het eerste golfje te laag.
Een harde les
Verschillende verklaringen zijn genoemd: het aantal uren voor contactonderzoek was te laag ingeschat, er werd in rustige tijden te snel afgeschaald en mensen begrijpen exponentiële groei niet.
‘De ene week denk je het werk nog prima aan te kunnen, maar een week later heb je dubbel zoveel besmettingen en loopt een team over’, zegt Arnold Bosman, die als epidemioloog jarenlang bij het RIVM en de Europese evenknie ECDC werkte. ‘Dat was een harde les.’
Ook de organisatie van de GGD’s vormt een belemmering, denkt hoogleraar bestuur en management van zorginstellingen en oud-GGD-directeur Richard Janssen. ‘Er zijn 25 gezondheidsdiensten die allemaal onder verschillende gemeenten vallen.’ Extra gecompliceerd is dat de bestuurlijke verantwoordelijkheid niet bij het ministerie van VWS, maar bij de veiligheidsregio’s ligt. ‘Die versnippering maakt het ingewikkeld om in een crisissituatie snel op te schalen.’
Bovendien waren de GGD’s en infectieziektebestrijding lange tijd een ondergeschoven kindje. ‘Preventie is geen sexy onderwerp bij politici en er is jarenlang op de GGD’s bezuinigd. En nu moeten zij ineens de pandemie bestrijden. Je moet je voorstellen dat een gemiddelde GGD met een infectieziekte-afdeling van vijf personen nu moet opschalen naar vijftig, dat is een gigantische opgave.’
Hoeveel nodig?
De vraag is hoeveel de GGD’s nu precies moeten uitbreiden. Bosman pleit voor het aanhouden van de Duitse norm voor het aantal contactonderzoekers. Dat zou een uitbreiding tot zo’n vierduizend medewerkers betekenen. Ook in rustige tijden hoeven al deze extra mensen niet stil te zitten, denkt Bosman, die ook een van de initiatiefnemers is van het ‘Redteam’, een kritische denktank voor coronabeleid. ‘Ze kunnen onderzoek doen naar clusters, bij families langsgaan of proberen te achterhalen waarom mensen hun contacten niet willen opgeven of niet in quarantaine willen. Aan dat soort kennis kunnen we later veel hebben.’
De uitbreiding ziet hij overigens bij voorkeur in de landelijke flexibele schil. ‘Je moet nu niet het maximale van je eigen organisatie vragen, want dit gaat nog wel een tijdje duren.’ En de GGD’s hebben de afgelopen tijd al zo hard gewerkt, benadrukt Bosman.
Vertraging eruit
Een andere vraag is of Nederland niet te veel van het contactonderzoek verwacht in de strijd tegen het coronavirus. Uit een recente studie in het Britse medische tijdschrift The Lancet bleek dat het mogelijk is het reproductiegetal van 1,2 naar 0,8 te verlagen als je 80% van de contacten opspoort. Afgelopen week was in nog geen 30% van de gemelde gevallen bekend waar de besmetting is opgelopen. Vanaf begin juli tot nu was de bron in de helft van de gevallen bekend.
Janneke van de Wijgert, hoogleraar infectieziekten aan de universiteiten van Utrecht en Liverpool, werkte mee aan het onderzoek. ‘Onze belangrijkste conclusie is dat je zo veel mogelijk vertraging uit het systeem moet halen’, zegt zij. ‘Het kan nu best even duren voordat mensen zich willen of kunnen laten testen en de uitslag krijgen.’ Intussen kunnen deze mensen dan anderen besmetten. ‘Zelfs als je daarna alle contacten in beeld hebt, kun je het reproductiegetal niet omlaag krijgen.’
Waarmee ze niet wil zeggen dat contactonderzoek niet belangrijk is: ‘Het helpt clusters te ontdekken of de kennis vergroten hoe het virus zich verspreidt. Maar een grote uitbraak kun je niet alleen met contactonderzoek bestrijden, dan moeten er ook andere maatregelen genomen worden.’
Meer testen
Van de Wijgert adviseert VWS ook over de app CoronaMelder die nu in de testfase zit. ‘De app kan helpen om sneller besmettingen op het spoor te komen. Dat blijkt ook uit ons model. Maar het succes van de app en het bron- en contactonderzoek valt of staat met de testcapaciteit.’ Want het is volgens haar echt nodig ook mensen te testen die blootgesteld zijn geweest aan het virus, maar nog geen symptomen hebben.
Opvallend, want deze week riep het ministerie van VWS al twee keer op alleen een test te doen als je klachten hebt. ‘Het heeft niet zoveel zin om iedereen te gaan testen’, zegt woordvoerder Sonja Kloppenburg van koepelorganisatie GGD-GHOR. Bovendien zit de capaciteit met 20.000 testen per dag tegen het maximale aan. De vraag naar coronatesten groeide in een week tijd met 40%, ook omdat het nu mogelijk is online een afspraak in te plannen.
En dan moet het najaar nog beginnen waarin allerlei andere virussen rondgaan die vergelijkbare klachten geven. Er zijn dan mogelijk wel 50.000 tot 60.000 testen per dag nodig. ‘We zijn nu aan het bekijken hoeveel precies, maar duidelijk is dat we nog verder moeten uitbreiden,’ zegt Kloppenburg. Hoe dat precies zal gaan? Dat moet volgende week duidelijk worden in het nieuwe opschalingsplan. ‘Maar dat is geen spoorboekje voor de komende maanden’, waarschuwt ze. ‘Als we iets hebben geleerd de afgelopen tijd is dat de werkelijkheid snel kan veranderen.’
Bron @FD
